“Να σου κάνω μια ερώτηση”; | Φυσικός κύκλος εξωσωματικής γονιμοποίησης: Όλα όσα θέλεις να γνωρίζεις

Φίλες, φίλοι της εκπομπής and everyone in between, καλώς ήρθατε στο νέο άρθρο της στήλης μας “Να σου κάνω μια ερώτηση;“, που ασχολείται με ιατρικά θέματα, τα οποία παρουσιάζονται με απλό, κατανοητό τρόπο.

Όπως όλοι ξέρουμε, η γνώση είναι δύναμη, και ειδικά η γνώση των γυναικών μπορεί να γίνει υπερδύναμη, καθόσον, για μια σειρά από λόγους, τους οποίους δεν θα αναλύσουμε τώρα, η γνώση θεμάτων του γυναικείου σώματος είναι το κλειδί, τόσο για την ίδια μας την καλή υγεία, όσο και για την ανεξαρτησία μας. Με απλά λόγια, αν ξέρουμε πώς λειτουργεί το σώμα μας και τι είναι η όποια διαδικασία στην οποία πρόκειται να υποβληθούμε, έχουμε πολύ λιγότερες πιθανότητες να βρεθούμε σε αδιέξοδα, να απογοητευτούμε με τα αποτελέσματα της διαδικασίας και να σιχτιρίσουμε γενικώς, ενώ παράλληλα έχουμε τη δυνατότητα να κατανοούμε σε τι υποβάλλεται το σώμα μας [και η ψυχή μας, θα συμπληρώσω εδώ] και να έχουμε τον έλεγχο της κατάστασης.

Σήμερα, λοιπόν, θα ασχοληθούμε με το ζήτημα του φυσικού κύκλου, που αποτελεί μια μέθοδο εξωσωματικής γονιμοποίησης που δεν είναι τόσο γνωστή όσο η έτερη, πιο διαδεδομένη σήμερα μέθοδος [με υπεραπλούστευση, αυτή που περιλαμβάνει τη λήψη ορμονών, συνήθως με ενέσεις και χάπια, και συνεπάγεται διέγερση των ωοθηκών για να κατεβάσουν πάρα πολλά ωάρια].

 

 

 

 

Τι είναι ο φυσικός κύκλος:

Θυμάστε το πρώτο μωρό που γεννήθηκε με εξωσωματική γονιμοποίηση; Ούτε εγώ το θυμάμαι, διότι το 1978 μουν αγέννητη, σε κάθε περίπτωση  γνωρίζω όμως, ότι το πρώτο “παιδί του σωλήνα” [μια κακή μετάφραση του in vitro fertilization] προέκυψε με αυτό τον τρόπο.

Στον φυσικό κύκλο, λοιπόν, περισυλλέγουμε με μια συγκεκριμένη διαδικασία το ωάριο που κατεβάζει ο οργανισμός μας κάθε μήνα από μόνος του [καμιά φορά μπορεί να κατεβάσει και παραπάνω, αλλά ας μείνουμε στο ένα για την ώρα]. Δεν παίρνουμε δηλαδή φάρμακα τα οποία διεγείρουν τις ωοθήκες μας, με σκοπό αυτές να “κατεβάσουν” μεγαλύτερο αριθμό ωαρίων. Αφήνουμε τον οργανισμό να κάνει τα κουμάντα του, να βγάλει αυτό που έχει και, φροντίζουμε να το πάρουμε την κατάλληλη στιγμή, όταν δηλαδή είναι όσο μεγάλο πρέπει για να μπορέσει να καταψυχθεί και να χρησιμοποιηθεί όποτε το χρειαστούμε.

 

Ποια είναι η διαδικασία που ακολουθούμε στον φυσικό κύκλο;

 

Καταρχάς περιμένουμε να μας έρθει περίοδος. Μόλις μάς έρθει, παίρνουμε τηλέφωνο τον γιατρό μας και τον ενημερώνουμε σχετικά.

Σημείωση: αναφέρομαι στο αρσενικό γένος, “ο γιατρός, ο εμβρυολόγος” για ευκολία. Προφανέστατα μπορεί να έχουμε γυναίκα γιατρό, εμβρυολόγο, κ.λπ., και γενικώς καταλαβαίνετε τι εννοώ.

 

Τη δεύτερη ημέρα [αν δε βολεύει πάμε και την τρίτη, δε χάθηκε και ο κόσμος] επισκεπτόμαστε το ιατρείο για υπερηχογράφημα ενδοκολπικό. Ναι, όπως είμαστε με την περίοδο. Τύπου ξαπλώνουμε με το βρακί, το κάνουμε λίγο στην άκρη να μπει το ματσούκι του υπερήχου και ο γιατρός βλέπει στον υπέρηχο τι γίνεται στο ενδομήτριό μας. Ο έλεγχος αυτός είναι απαραίτητος, διότι π.χ. μπορεί να έχουμε κάποια κύστη, η οποία να εμποδίσει πιθανότατα το ωάριο για να μεγαλώσει.

Στο σημείο αυτό σημειώνω ότι ο ορθός όρος σε αυτή τη φάση είναι “ωοθυλάκιο” και όχι “ωάριο”, αλλά για να μη μπερδευόμαστε, εγώ θα το λέω ωάριο και όταν χρειαστεί μελλοντικά θα κάνω τη διαφοροποίηση [όπως λέγανε οι καθηγητές μας στο σχολείο, “αυτά θα τα μάθουμε το επόμενο τετράμηνο”].

Ανά κάποιες ημέρες λοιπόν, 2, 3 ή παραπάνω, επισκεπτόμαστε over and over τον γιατρό ώστε να παρακολουθεί με ενδοκολπικό υπέρηχο το τι συμβαίνει στο αναπαραγωγικό μας σύστημα.

Τι ψάχνει να βρει, λοιπόν, ο επιστήμων όταν μάς κάνει υπέρηχο σε αυτή τη διαδικασία; Κυρίως το ωάριο, του οποίου το μέγεθος κάθε φορά καταγράφει, ώστε να ξέρει την πρόοδό του. Π.χ. την δεύτερη φορά που θα πας στον γιατρό, το ωάριό σου μπορεί να είναι 7mm, την τρίτη να είναι 14, την τέταρτη 17 κ.ο.κ. Ενδέχεται παράλληλα να χρειάζεται να κάνουμε κάποιες ορμονολογικές εξετάσεις, ώστε ο γιατρός να παρακολουθεί ορμονικούς δείκτες που επηρεάζουν τη διαδικασία. Σε μένα αυτό π.χ. δεν έτυχε.

Όταν, λοιπόν, το ωάριο φαίνεται πως πάει καλά και ωριμάζει, άρα σε λίγες μέρες θα είναι κατάλληλο να το πάρουμε, ο γιατρός μάς γράφει μια ένεση, την Ovitrelle [μιλάμε τώρα για τον κανόνα, υπάρχουν διαφοροποιήσεις, αλλά εδώ λέμε τα βασικά, απλά κι ωραία]. Πρόκειται για μια ένεση που περιέχει μια ουσία η οποία ενεργοποιεί την ωορρηξία και έτσι έχουμε έλεγχό της χρονικά, υπολογίζουμε δηλαδή πότε η ωοθήκη θα πει στο ωάριο “έλα τώρα, πήγαινε στο καλό, φύγε από εμένα και κατέβα πιο κάτω, έρχεται το ΚΤΕΛ να σε μαζέψει”. Όταν το ωάριο έχει μετακινηθεί κατ’ αυτό τον τρόπο από την ωοθήκη, μπορούμε να το περισυλλέξουμε [ξαναλέω, δεν αναλύω τι ακριβώς γίνεται με το ωοθυλάκιο, μη μπερδευτούμε, δίνω τη γενική εικόνα σε αυτή τη φάση].

 

Πηγή: Silferleaffertility

 

Πώς “μαζεύουμε” το ωάριο;

Εδώ ακολουθούμε μια σχετικά απλή διαδικασία. Το ότι είναι απλή δε σημαίνει βέβαια πως για εμάς είναι και εύκολη. Σάς την περιγράφω παρακάτω:

Ας πούμε ότι είναι Δευτέρα και το ωάριό μας θα είναι ώριμο να το πάρουμε την Τετάρτη. Τη Δευτέρα πάμε για μοριακό τεστ κόβιντ [αυτό ποικίλλει από κλινική σε κλινική] και το βράδυ, ό,τι ώρα μάς πει ο γιατρός, κάνουμε την ένεση που προανέφερα. Έστω ότι μάς έχει πει να την κάνουμε στις 11 το βράδυ [υπάρχουν βίντεο για το πώς την κάνουμε, η πρώτη φορά είναι συνήθως η πιο δύσκολη και αγχωτική].

Την Τρίτη συνεχίζουμε τη ζωή μας κανονικά, απλά από μια ώρα και μετά δεν τρώμε και δεν πίνουμε τίποτα, ούτε νερό, διότι θα υποβληθούμε στην [υπέροχη, θα σας πω μετά] διαδικασία της μέθης. Μασαμπουκιάζουμε, λοιπόν, ό,τι είναι [εγώ συμβουλεύω όχι κάτι αλμυρό για να μην γκανιάσουμε] μέχρι π.χ. τις 11 το βράδυ και το πρωί της Τετάρτης ντυνόμαστε, πάμε στο κέντρο και περιμένουμε να μας φωνάξουν.

Εδώ υπάρχουν δυο βασικά σενάρια: είτε καταψύχουμε τα ωάριά μας χωρίς να τα γονιμοποιήσουμε, για να τα έχουμε γενικά διαθέσιμα στο μέλλον, είτε τα καταψύχουμε αφότου τα γονιμοποιήσουμε – για μελλοντική ή και άμεση χρήση. Τι σημαίνει αυτό; Είτε ο σύντροφός μας το ίδιο πρωί της ωοληψίας φέρνει δείγμα σπέρματος στην κλινική και το παραδίδει στο εργαστήριο, είτε δίνει το δείγμα του εκεί, ανάλογα με το τι βολεύει – αν έρχεσαι π.χ. από την Τρίπολη δεν είναι εύκολο να κρατηθεί ζωντανό το σπέρμα μέχρι να φτάσεις στην κλινική που είναι στην Αθήνα, οπότε ο δότης κάνει τα κουμάντα του στην κλινική, σε έναν ουροσυλλέκτη. Αν έχουμε επιλέξει ανώνυμο δότη, το σπέρμα είναι ήδη εκεί και μας περιμένει. Γενικά, για το σπέρμα παίρνουμε τις κατευθυντήριες από τον γιατρό [πόσες μέρες αποχή χρειάζεται, κ.λπ.].

 

 

 

Κατόπιν γίνεται ένας έλεγχος των στοιχείων μας από τους εργαζόμενους, ενώ υπογράφουμε κάποια έγγραφα συναίνεσης για τη λήψη του γενετικού μας υλικού, κ. ά, πράγματα. Αν είναι και ο σύντροφος μαζί, το ίδιο. Αυτό γίνεται και για την ταυτοπροσωπία [να ξέρουν οι άνθρωποι ποιο αυγό να συνδυάσουν με ποια σπερματοζωάρια], καθώς και για να γνωρίζουν όσοι θα είναι μαζί μας στην αίθουσα του χειρουργείου αν έχουμε αλλεργίες, άλλα νοσήματα, κ.λπ.

 

Μετά τον έλεγχο των εγγράφων, έρχεται η σειρά μας να ετοιμαστούμε για την ωοληψία. Πάμε στα αποδυτήρια, φοράμε μια ρόμπα που μάς δίνουν εκεί, σκουφί για τα μαλλιά, ποδονάρια [κάλτσες κρατάμε διότι κάνει λίγο κρύο στα χειρουργεία], αφαιρούμε τυχόν κοσμήματα που έχουμε πάνω μας, βγάζουμε εσώρουχα, τα βάζουμε όλα στο ντουλάπι και κλειδώνουμε. Μάς οδηγούν στην αίθουσα αναμονής, όπου βρίσκονται συνήθως κι άλλες αγωνίστριες σαν εμάς. Έχει τύχει να κάνουμε πολύ ωραίες κουβέντες με τα κορίτσια στις αίθουσες, Όλες έχουμε άγχος κι αγωνία, οπότε οι κουβέντες βοηθούν και σε αυτό.

 

Κάποια στιγμή μάς φωνάζουν να μπούμε στο χειρουργείο. Ανεβαίνουμε στο χειρουργικό τραπέζι, τοποθετούμε τα πόδια μας στους υπερυψωμένους βραχίονες [όπως είναι η καρέκλα εξέτασης φανταστείτε το]. Εφόσον πρόκειται να κάνουμε μέθη [αν δεν έχετε κάποιο πρόβλημα που να την απαγορεύει, πείτε ναι χωρίς δεύτερη σκέψη], έρχεται στο χειρουργείο ο αναισθησιολόγος και ξεκινάει την προετοιμασία για να μας κοιμίσει. Στο μεταξύ μας καλύπτουν τα πόδια και την κοιλιά με πανιά, ενώ ο εμβρυολόγος, που ξεπροβάλλει από ένα παράθυρο, ρωτάει τα στοιχεία μας και επιβεβαιώνουμε ποιοι είμαστε.

Επί της διαδικασίας τώρα, αν δεν αντέχετε πολλές λεπτομέρειες, μη διαβάσετε αυτή την παράγραφο, εγώ θα τα πω πάντως, γιατί θεωρώ πως πρέπει να τα ξέρουμε. Μόλις μάς πιάσει η νάρκωση, ξεκινάει ο καθαρισμός του κόλπου με ένα ειδικό εργαλείο και μετά, με μια ειδική βελόνα και υπερηχογραφική καθοδήγηση, ο γιατρός βρίσκει το σημείο όπου έχει κάτσει το αυγό, το αναρροφά, για να το πούμε απλουστευμένα, το βάζει σε μια ειδική θήκη και το δίνει στον εμβρυολόγο.

 

Μόλις τελειώσει η διαδικασία, μάς μεταφέρουν σε ένα φορείο ανάνηψης και κοιμόμαστε λιγάκι ακόμα. Ο ύπνος της μέθης – για μένα τουλάχιστον – είναι ένα από τα πιο ωραία πράγματα που συμβαίνουν στην ωοληψία. Σιγά σιγά ξυπνάμε, μάς παίρνουν την πίεση, τσεκάρουν αν περπατάμε κανονικά και όχι σαν να περνάμε το Κάβο Ντόρο και ντυνόμαστε, ετοιμαζόμαστε και περιμένουμε τον γιατρό να μας πει τι αποκάναμε.

 

 

Μετά το χειρουργείο:

Ο γιατρός μάς ενημερώνει αν η διαδικασία πέτυχε και, κατά συνέπεια, αν πάμε για κατάψυξη απευθείας ή αν πάμε για προσπάθεια γονιμοποίησης. Στη δεύτερη περίπτωση, περιμένουμε τηλεφώνημα την επόμενη μέρα για να μάθουμε αν γονιμοποιήθηκε και σε περίπτωση που αυτό συνέβη, περιμένουμε δυο τρεις μέρες ακόμα για να δούμε πόσο μεγάλωσε και αν είναι ποιοτικά κατάλληλο για κατάψυξη.

Μετά το χειρουργείο πρέπει να πάρουμε αντιβίωση για λίγες ημέρες και να μην κολυμπάμε/ κάνουμε σεξ για x χρονικό διάστημα, για το οποίο ενημερωνόμαστε σχετικά από τους ειδικούς. Το αναπαραγωγικό μας σύστημα δεν πρέπει να αρπάξει κάποιο μικρόβιο, π.χ. από το κολύμπι, οπότε για λίγες ημέρες προσέχουμε τι κάνουμε [ευτυχώς που δεν έχω πισίνα στο σπίτι’.

Προσοχή, γιατί έχω ακούσει πολλές κουλαμάρες επ’ αυτού: Την ημέρα του χειρουργείου, ΔΕΝ επιστρέφουμε στη δουλειά. Πάμε σπίτι και κοιμόμαστε, διότι είμαστε ζαλισμένοι από τη μέθη. Ακόμα και σε περίπτωση που δεν κάνουμε μέθη, πάλι έχουμε μπει σε χειρουργείο, συνεπώς καλό είναι να μη συμπεριφερόμαστε σαν τον Σούπερμαν και να ξεκουραζόμαστε όσο και όπως πρέπει. Συνήθως δηλαδή δε μπορούμε και να ανταποκριθούμε στα καθήκοντά μας, νυστάζουμε, έχουμε σωματική κόπωση, εργοδότες λυπηθείτε μας.

Επίσης, έχουμε φροντίσει το ποιος θα μας γυρίσει στο σπίτι, διότι δεν πρέπει να οδηγήσουμε [λόγω ντάγκλας, να το πω απλά, και μειωμένων αντανακλαστικών].

Το ξέρω, είναι εξαιρετικά δύσκολο να βρεις εργοδότη να σου πει “δεν πειράζει κούκλα μου, πάρε όλη τη μέρα, χαλάλι σου” και να συμβαίνει αυτό κάθε μήνα ή μήνα παρά μήνα ή όποτε. Τονίζω όμως την ανάγκη για ξεκούραση μετά τη διαδικασία και το γεγονός ότι η νομοθεσία στην Ελλάδα δεν προβλέπει παρά ελάχιστα πράγματα για τις άδειες που σχετίζονται με την IVF – θα μου πεις, εδώ δεν προβλέπει άλλα κι άλλα, κάτι θα προσπαθήσουμε να κάνουμε όμως γι’ αυτό.

 

 

 

Πόσες φορές “πρέπει” να κάνουμε τη διαδικασία;

Αναλόγως. Μπορεί και με την πρώτη φορά να πάρουμε ένα ωραιότατο γονιμοποιημένο ωάριο, να το βάλουμε απευθείας και να μείνουμε έγκυοι, μπορεί το ωάριο να μην γονιμοποιηθεί καν, οπότε αν θέλουμε να συνεχίσουμε την προσπάθεια, να προχωρήσουμε με την επόμενη περίοδο. Εγώ π.χ. έκανα 10 ή 11 ωοληψίες, δε θυμάμαι ακριβώς, και κατάφερα να μαζέψω από αυτές 6 γονιμοποιημένα αυγά, σε διάστημα 18 μηνών.

Γενικώς, από τη δική μου εμπειρία, η φάση είναι “κάνουμε όσο αντέχουμε, σωματικά, ψυχικά και οικονομικά” και, βέβαια, αυτό σε συνδυασμό με το πόσα αυγά εκτιμούν οι ειδικοί ότι θα χρειαστούμε για να έχουμε καλές πιθανότητες εγκυμοσύνης, όταν με το καλό είναι ώρα να τα μεταφέρουμε.

 

 

Όπα, όπα, κάτι άκουσα για “τροποποιημένο φυσικό κύκλο”, τι είναι πάλι αυτό;

Είναι μια παραλλαγή του κλασικού φυσικού κύκλου, στο πλαίσιο του οποίου παίρνουμε πολύ λίγα φάρμακα [συνήθως χάπια], ώστε να διεγερθεί η ωοθήκη μας λίιιιιγο παραπάνω και να δώσει ωραία αυγά, σωστά και όχι τζούφια. Εγώ έχει τύχει να πάρω τέτοια φάρμακα, αλλά κάθε φορά που συνέβαινε αυτό κατέβαζα 2 ωάρια, ένα καλό κι ένα τσουρούτικο, οπότε δεν βοήθησε ιδιαίτερα τη φάση. Αυτό κανονίζεται ανάλογα με τον οργανισμό. Είναι εξόχως πιθανό αν αποφασίσετε να ξεκινήσετε φυσικό κύκλο να κάνετε τελικά ελαφρώς τροποποιημένο.

 

 

Κάτσε μισό λεπτό: και γιατί να μαζεύω φασούλι το φασούλι και να μην κάνω ενέσεις να κατεβάσω πολλά αυγά;

 

 

Πολλές φορές, πράγμα που προκύπτει από την ηλικία μας, την κλινική μας εικόνα κ.λπ., μπορεί να μην ανταποκρινόμαστε στον πιο γνωστό τρόπο εξωσωματικής γονιμοποίησης, αυτόν που περιλαμβάνει ενέσεις και συνεπάγεται διέγερση των ωοθηκών ώστε να κατεβάσουν μπόλικο πράμα. Εμείς που ανήκουμε σε αυτή την κατηγορία λεγόμαστε “πτωχές αποκρίτριες”, ΛΕΣ ΚΑΙ ΕΙΜΑΣΤΕ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ ΤΟΥ ΝΤΙΚΕΝΣ.

Αν π.χ. εγώ έκανα αυτή τη διαδικασία με τις ενέσεις, θα κατέβαζα, ας πούμε, 7 αυγά, από τα οποία θα ζούσαν τα 2 και θα γονιμοποιούνταν το 1 – στην καλύτερη των περιπτώσεων. Δεν αξίζει, λοιπόν, να υποβληθώ σε τέτοιου είδους διαδικασία. Με βοηθάει το γεγονός ότι το αυγό που θα κατεβάσει η ωοθήκη μου από μόνη της θα έχει πάρει το χρόνο του, θα έχει καλύτερη πλαστικότητα [για να μεγαλώσει καλά όταν γονιμοποιηθεί, κ.λπ.], κ.ο.κ. Ο φυσικός κύκλος απευθύνεται κυρίως σε γυναίκες που είναι γύρω στα 40 [ή πάνω από αυτά] και είναι πτωχές αποκρίτριες ή σε γυναίκες που έχουν κάποιο άλλο πρόβλημα και δε πρέπει να λάβουν τις ορμόνες της διέγερσης.

Εδώ είναι ένα πολύ λεπτό ζήτημα. Πολλές φορές προκύπτει ότι, παρότι μια γυναίκα “δε σηκώνει” να κάνει διέγερση με ενέσεις, υποβάλλεται σε αυτή τη διαδικασία, με φτωχά αποτελέσματα, πολλή απογοήτευση και μεγάλο οικονομικό κόστος. Πριν διαλέξετε γιατρό και κέντρο, κάντε μια καλή έρευνα και ρωτήστε με επιμονή αν για τη δική σας περίπτωση ενδείκνυται η μια ή η άλλη μέθοδος.

 

 

Άλλες απορίες που δεν ήξερες ότι είχες:

Ο ΕΟΠΥΥ δεν καλύπτει το κόστος της διαδικασίας του φυσικού κύκλου. Μπορεί να μην παίρνεις φάρμακα που είναι πανάκριβα [όπως π.χ. οι ενέσεις], αλλά δεν παίρνεις και κάποια αποζημίωση χρηματική, έστω συμβολική, όπως γίνεται στην εξωσωματική με ενέσεις. Δηλαδή το κόστος είναι όλο δικό σου, πλην των φαρμάκων που “γράφονται”, όπως λέμε.

 

Δεδομένα για τα ποσοστά επιτυχίας του φυσικού κύκλου υπάρχουν, αλλά είτε διαφοροποιούνται ανάλογα με την κλινική [που κρατάει τα δικά της δεδομένα και αυτά παρουσιάζει], είτε αποτελούν αποτελέσματα ερευνών πολύ παλαιότερων ετών, είτε τέλος πάντων δε μπορούμε να τα δέσουμε κόμπο ότι θα ισχύσουν και για εμάς. Γενικά μην μπείτε στο τριπ “τι ποσοστά έχω”, εγώ π.χ. που φέρνω ΠΑΝΤΑ την καταστροφή, κι ας μη μου φαίνεται, κατάφερα και δε μπήκα, κι αυτό μού έκανε πολύ καλό.

 

 

 

Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει συχνά πολλή απογοήτευση. Π.χ. παίρνουν το ωάριο ωραίο και τροφαντό και το μαλακιστήρι δεν γονιμοποιείται κι εσύ σιχτιρίζεις. Ή γονιμοποιείται και μετά δε μεγαλώνει, δηλαδή πρώτα μέλι με το κιλό και ύστερα τηγανίτα γιοκ. Το άγχος που περνάς μέχρι να σε πάρουν τα δυο τηλέφωνα δεν είναι αμελητέο, όσο μπίζι κι αν είσαι με άλλα πράγματα, όσα αυγά κι αν έχεις στην άκρη, όσο κουλ και αν είσαι εκ φύσεως. Ναι, προφανώς και πρέπει να φροντίσεις τον εαυτό σου στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας, για να αποφύγεις το να γίνει εμμονή η κάθε ωοληψία [εμένα μού είχε γίνει για καιρό, θα το πω]. Επίσης, το περιβάλλον σου πρέπει να είναι υποστηρικτικό. Αν δεν είναι, καλό θα ήταν να προσαρμοστεί στα δεδομένα του ανθρώπου που τραβάει το κουπί, δηλαδή εσένα.

 

 

 

Γενικώς, αν δεν ρωτήσεις, δεν θα μάθεις. Έχε κατά νου όμως ότι εκεί έξω υπάρχουν και άνθρωποι που θα ρωτήσεις και δε θα σου πουν την αλήθεια, που σε βλέπουν σαν πορτοφόλι, που είναι σκιτζήδες, απατεώνες, που, που. Να είσαι έτοιμη και να ζητάς βοήθεια από αυτούς που εμπιστεύεσαι. Να είσαι έτοιμη να εμπιστευθείς τον ειδικό που βλέπεις ότι δεν σε κοιτάει σαν μια ακόμα πηγή κέρδους. Και να ενημερώνεσαι από πηγές αξιόπιστες. 

 

 

ΥΓ. Για το “μετά τον φυσικό κύκλο, τι;” θα μιλήσουμε σε επόμενο άρθρο. Και για πολλά ακόμα θέματα.

 

Πηγή φωτογραφίας εξωφύλλου: Nadezhda Moryak